Nguyễn Huy – nhà nghiên cứu văn hóa và hành trình phục dựng chiếc áo Áo Mã Tiên

Anh đặt ra cho mình một tâm niệm duy nhất: những sản phẩm phục dựng của mình không bao giờ được thô thiển trước vẻ đẹp nguyên bản của tiền nhân. Chính nhờ tinh thần ấy, sau hơn ba năm kiên nhẫn, Nguyễn Huy đã tái hiện thành công chiếc áo Mã Tiên – một biểu trưng trang phục cung đình ít được biết đến nhưng đầy giá trị lịch sử.

Áo Mã Tiên – định danh và giá trị văn hoá
Theo tư liệu từ Bảo tàng Lịch sử Quốc gia và các nhà sưu tầm cổ phục, áo Mã Tiên vốn là một loại áo khoác ngoài thời Nguyễn, cổ đứng, tay cộc, thường được may bằng lụa, gấm, hoặc đoạn thêu hoa văn tinh xảo, kết hợp với áo trong tay thụng. Trước đây, áo được nhắc đến nhiều trong các bộ trang phục của cung nữ và nghệ nhân Nhã nhạc cung đình, dùng khi trình diễn các điệu múa lễ nghi như Bát dật, Lục triệt hoa mã đăng.

Tuy nhiên, những nghiên cứu gần đây – trong đó có ghi nhận từ tư liệu tranh vẽ của triều Nguyễn – cho thấy áo Mã Tiên không chỉ giới hạn trong nghệ nhân hay cung nữ, mà còn là trang phục của các bậc hậu phi và tài nhân trong nội cung. Một số bản họa miêu tả rõ hình ảnh một vị tài nhân khoác áo Mã Tiên thêu hoa văn long phượng, cho thấy đây là phục trang mang tính lễ nghi của các bà nội mệnh phụ – tức những người trong hoàng tộc hoặc vợ của quan đại thần.

Cụ thể, áo Mã Tiên thêu (hoặc dệt hoa văn cao cấp) được mặc bởi nội mệnh phụ, tượng trưng cho phẩm vị và địa vị trong triều. Trong khi đó, ngoại mệnh phụ – tức phu nhân của quan lại ngoài cung – thường mặc áo dệt hoa văn đơn giản hơn, nhưng vẫn tuân theo quy tắc màu sắc, họa tiết và chất liệu được định bởi lễ chế.
Như vậy, áo Mã Tiên không chỉ là di sản thẩm mỹ, mà còn là biểu tượng rõ nét cho trật tự xã hội và văn hóa cung đình Việt Nam trong thế kỷ XIX.

Hành trình phục dựng áo Mã tiên của Nguyễn Huy
Với niềm đam mê nghiên cứu cổ phục, Nguyễn Huy đã dành nhiều năm sưu tầm tư liệu, khảo sát hiện vật và học hỏi từ các nghệ nhân làng nghề xưa. Anh cùng nhà may Minh Đời và trợ lý Nguyễn Đình Huy tỉ mỉ trong từng công đoạn: chọn lụa tơ tằm đúng tiêu chuẩn cổ, khôi phục kỹ thuật thêu tay và phối màu cung đình, và đặc biệt là tái hiện đường cắt – dáng cổ – mối ráp tay dựa trên mô phỏng từ hiện vật gốc.

Nguyễn Huy chia sẻ: “Tôi chỉ có một tâm niệm duy nhất là những sản phẩm mình làm ra sẽ không bị thô thiển trước vẻ đẹp nguyên bản của tiền nhân."

Để làm được điều đó, anh đã phải thử nghiệm hàng chục mẫu vải, hàng nghìn mũi thêu, và tham khảo hàng loạt tranh tư liệu triều Nguyễn nhằm khôi phục chuẩn xác nhất diện mạo chiếc áo đã từng xuất hiện trong cung đình xưa. Kết quả là một tác phẩm không chỉ đẹp mà mang chất lịch sử nhưng với Nguyễn Huy, mọi cố gắng “vẫn chỉ là bước đầu trên con đường tìm về tinh hoa xưa”. Anh chia sẻ rằng khi chiếc áo hoàn thiện công đoạn cuối cùng sẽ công bố chi tiết hơn về số giờ may, kỹ thuật thêu, bản thảo tư liệu đã tham khảo.

Ý nghĩa và lời kết

Công trình phục dựng áo Mã Tiên của Nguyễn Huy có ý nghĩa vượt lên trên giá trị hình thức: đó là cách nối lại một sợi dây vô hình giữa thế hệ hôm nay và di sản thời Nguyễn – nơi trang phục là ngôn ngữ của quyền lực, tín ngưỡng và mỹ cảm. Việc bảo tồn và tái hiện như vậy góp phần thức tỉnh nhận thức về giá trị văn hóa của phục trang cung đình – vốn thường bị coi nhẹ trong nghiên cứu đại chúng.

Khi nhìn vào chiếc áo mã tiên ấy, ta không chỉ thấy một bộ y phục mà còn thấy vầng hào quang của một thời hoàng kim gấm nhung, ngọn lửa đam mê của người nghiên cứu, và khát vọng kết nối di sản với hiện tại. Với Nguyễn Huy, mỗi mũi chỉ, mỗi lựa chọn vải là một lời tri ân với tiền nhân và là bước đầu tiên trên hành trình lớn hơn: đưa phục trang truyền thống, trang phục di sản trở lại sân khấu văn hóa đương đại như một biểu tượng của văn hoá Việt, nơi thẩm mỹ và nghi lễ, quá khứ và hiện tại cùng hoà quyện thành một bản giao hưởng của di sản.